іҐазетаспеціал
«Ни ганьбіт ся рӯдного слова! Вы уже, типирь, дниськы, файні сьте тай читаві сьте! Ни ганьбіт ся тото указати.»
«Ни ганьбіт ся рӯдного слова! Вы уже, типирь, дниськы, файні сьте тай читаві сьте! Ни ганьбіт ся тото указати.»
За май мало ги пӯв рōку ся на канал Мигаля Лыжичка, май знамого ги Мигаль Кушницькый, на Ютубови пӯдписало веце ги 1 700 хосновачӯв тōї платформы а його відеа за карпаторусинську бисїду, ґраматику, културу позеравуть ийзрї люди по цілōму світови. На днишньый динь якраз Мигаля мож сміло назвати тым свіжым, фрішным луфтом, котрый дōвго хыбів нашӯй културї.
Дали-сьме му дакӯлко звідань, бы ся дӯзнати май много за сього талантливого лиґіня.
– Майнавперед – розкажи дашто за ся: кӯлко ти рōкӯв, де-сь ся родив, де-сь ся ōшкōлōвав, ци маєш даякі хōбі?
– Та розказовати туй ни є за што. Сякых сирохманӯв ги я туй є пōвно. Родив им ся у Кушници, исе видав и так ясно. Маву типирь 29 рōкӯв. У Кушници-м ходив до школы, цїлых 11 класӯв, хōть много тко из мого класа пӯсла 9. утїкав уже дись у якісь ліцеї май у великый город. Пак учив им ся в Ужгородови на інженернӯй спеціалности. Пак туй им ся такōй призадержав. У селови даякōї інтереснōї роботы ни было, та убстав им ся туй. А хōбі? Та я знаву? Люблю усячино, радо малюву, подашто пишу, люблю читати всяку фантастіку.
– Розкажи за своє дїтвацтво, якым ись быв дїтваком?
– Тадь вырастав им у селови, так ги мнōгі, нич там аж такого ни было. Быв им доста інтересным тай актівным дїтваком, кидь віровати мойим вспоминкам. На зачатку школы-м ся дуже любив учити усячино новоє, у мōїв улици ня даже кликали цімборови “професор”. Дуже-м любив астрōнōмію гет дїтинōв, тямлю было у ня за тото доста читаво книжок. Айбо ни бавила ня художня література.
– Кажеш, ōж радо малюєш, мушу упōвісти, ōж маєш фест інтересный стиль мальованя, як бы-сь назвав свōї ілустрації?
Ни знаву што ти казати. Я ни мав за цїль мальовати даякым стильом, сяк ся просто самоє стало. У сих ґеометричных фіґурах легко мож прōслїдити такі етнічні елементы, што йих легко найдеш просто на старых хыжах, на рїзанōму деревови, на орнаментах вышивкы. Исе фурт ся крутило попиля мене, я си го ни придумав. Я маву ай ілустрації, ай даякі пейзажі, а даколи просто текстуры биз сужета. Ниякōї назывкы на ōто ни маву. Кидь буде дуже треба та пак датко другый си придумат.
– Як ись дӯйшōв ид свōюй руснацькӯй ідентітї? Ци повплывало на тя дашто?
– Дуже дōвго тай ни просто. За исе окреме мож говорити дуже дōвго. Кидь май накурто, та усе-м знав, ож наша бисїда дуже инчака, хōть и віровав им у казку за “закарпатськый діалект”, бо ни мав им из чим пōрӯвняти. Уже пак лиш пӯсля 24-25 рōкӯв, кōй мав им контакты из словацькōв тай чиськōв (тай щи піціко из пōльскōв) бисїдами, ми стало ясно, ож лексично-ґраматична вздаленӯсть выд них ни аж така велика ги-м си думав. Та стало ми дуже інтересно ся пограбати у істōрії сиї земли де живу, бо пōрōзумів им, ож домак нич ни знаву! Наша школа лишила у минї велику інформаційну яму, де мала быти істōрія Пӯдкарпатя. Уже в тот час знав им прочитати жерела не лиш украйинськōв тай рōсійськōв, ай другыми бисїдами, што ми силно выдкрыло очи. Бо читавучи усякі матеріалы ставало видко, пӯд якым боком каждый за исе розказує. Лиш рӯвнявучи сисї никаня помежи сōбōв мож было пōрōзуміти што приблизно ся там творило. Типирь си думаву, ож брати лиш єдну из тых думок ги исту была бы велика хыба.
А што ся кыват влива другых люди, та напряму нитко на ня ни мав ниякого влива, я за исе ни з кым ни приказовав. Тямлю ож вірші Петрōвція ня были силно заінтересовали, бо вто быв єден из першых припадӯв, коли я видїв свōю живу бисїду написану на папірьови. Мōжу упōвісти ож стōрӯнка “По-нашōму” на фейсбукови силно на ня пōвплывала, айбо на тот час уже ни стояло звіданя ци я є русином ци нє. У тот момент я выдті лишек чиряв нōві приклады письма тай даякі інтересні факты выд ошколованого модерного спеціаліста.
– Якоє уднōшіня ид русинству у твōюй файтї?
– Ни єднакоє. На єдного бока мамка из братом за пōслїднї рокы ся лиш май силно у тото утягли. А на другого бока такōй сестра ми є дуже інертна ид сим темам, ї ōто ни болит. Я з нив за исе лиш пару раз пробовав говорити, айбо нич у нїв ни “клынцнуло”. Што казати за мало май далеку родину -- тяжко, бо ни контактуву йих аж так близко обы йих ся адсяк напряму зазвідати ци ōни ся рахувут Руснаками ци Украйинцями. Годно быти, ож ōни ниґда ай ни думали над такым, хōть у селови фурт жиє дух того, ож наша бисїда тай култура сут дачим окремым. Бо усе ōто чуєш в тōму, як люди кладут тото у речіньови, як кажут “иду на Украйину”, як кажут “исе по-нашōму, а по-украйинськы буде сяк”...
– Ци тямиш тот момент, кōй ись дїля ся поняв, ōж наш етнос ни є лем даякый суб-, ōж наша бисїда ни є лем простым діалектом?
– Ни мōжу точно упōвісти коли ся ōто стало, бо ōто ни было адсяк за єден динь. Інтересно было кōй им быв у Пряшōві на єднōму фестивальови про усякых художникӯв, та розговорив им ся из містными словаками, звідавут ня, ож “ты Украйиниць, ай?”, кажу “но я скорше Русин”, тай зчудовало ня, ож ōни ся пак ни перезвідовали, ож “а тко ōто такі”, ай просто выдпōвіли “vy Rusnáci ste šialené”. Так само ай у Празї нитко ся ни чудовав, ож кидь казав им, ож Руснак им, а ни Украйиниць. Тоды ōто лиш затвердло.
– А ци чув ись до того моменту дашто за Русинӯв? Може-сь знав, ōж суть такі, лем ни знав ись, што ōто за єдні?
– Самоє слово сякоє чув им ни часто. Даколи ся попадало на очи, айбо ни было ид чōму ōто прикапчати, тай ни глядав им нич детайлно. Мож так упōвісти, ож попиля мене тото слово ся ни крутило.
Главна цїль – указати, ож нашōв бисїдōв так само мож говорити за науку авадь дашто высокоє.
– Што тя друтнуло ид актівнōму чининю – ид прōсвітнӯй рōбōтї? Ци чинив ись дашто до Ютуба?
– Май ня друтнуло тото, ож кōй сам им глядав даякі матеріалы, ож як тай де бы ся навчити писати по-нашōму, та ни найшōв им почти нич. Пōдумав им, ож треба бы мати такоє місто де бы ся люди могли научити писати по-нашōму, де бы ся могли зобрати до вороха тай побисїдовати, тай убы ся там ни бояли, ож йих будут выправляти, ож “вы просто ни знаєте писати по-украйинськы”.
Сперед ютубом мав им блоґ на медіумови, айбо видко было, ож чилядь ни была готова такоє читати, люди ни привыкли щи читати по-нашōму. Туй треба уточнити, ож люди ни привыкли видїти наш текст, кидь у ньōму сут щи даякі буквы кроме украйинськōї абеткы. Вни ōто ни могли просто брати ги “своє”. Хӯсна из того блоґа было ни много.
– Первый раз тя чилядь могла видїти на доста пōпуларнōму каналови вінованōму языкам Ecolinguist. Як ись ся туда дӯбрав? Тко быв ініціатором?
– Туй всьо просто: уже даякый час я ся інтересовав усякōв лінґвістикōв, та завто ми ютуб пудмітовав пōхōжі відеа, што гибы понятно. Та раз ми упало было у око відео из кашубськōв бисїдōв! Я си тямлю ож читав им за ниї нимало, та было ми дуже інтересно пōслухати наживо. А щи вто было у форматови такōї бавкы, де треба ся было рӯдными бисїдами пōрōзуміти из чехом тай поляком. Кидь накурто — дуже ипный формат, пōлюбило ми ся. Такōй у тот динь переникав им ачий пōлōвку відей на його каналови, та дорадив им ся ож напишу му. Так ся и стало, написав им му письмо, ож я такый тай такый, ож маву про його проєкт дашто інтересноє — знаву говорити по-русинськы. Вӯн ми выдписав, мало сьме поприказовали, дорадили сьме ся ож у якōму форматови тото буде, приладив им слова, тай накрутили сьме відео пōруняня пōлскōї, чиськōї тай нашōї. А пак было щи єдно де уже ни было Норберта, де сьме руняли сугубо русинську тай украйинську. Выйшло щи даже май інтересноє ги спередущоє.
Дуже ми ся было пōлюбило!
– Які суть актівні серії на твōму каналови на днишньый динь?
– Раз ни много, канал є доста “свіжый”, тай из самого зачатка я ни мав ниякых ідей на рубрикы, ōто ся стало даяк само выд себе. Мōжу упōвісти лиш єдно, ож мав им дяку розказати піціко за ґраматику, за письмо тай за сисї “чудні буквы”. Та мож сяк упōвісти, ож первōв рубрикōв была ґраматика. Дале ся вытворила щи рубрика #казкуєме, куды кличу просто люди поприказовати, просто убы щи были в онлайнови ай приклады живōї бисїды из людьми, што живут дниська, туйка, типирь. Обы ни вызирало, ож я хōчу воскрешати даякый язык стōрӯчнōї давности, котрым нитко ни говорит. Я хōтїв указати, ож “никайте, туй исьме, типирька!”. Но тай щи ся пак появила рубрика из казками. Та на дниська маву йих три, видав ся скоро рōдят щи даякі, буду видїти.
– Кӯлко часу занимать выроба єдного відеа? Якый пōступ роботы?
– Та доста читаво часу в ня забират, главноє спозад того, ож я из монтажом відеа ниґда сперед сим ни робив. Из тым ріхтованьом у ня иде приближно 4-5 годин на відео што иде 10 минут. Може звучит нереално много, айбо кидь пораховати, ож туй є в спискови: написати даякый «кӯстяк» (сценар) на тото відео, записати го на камеру (што забират ачий май мало часу из сього всього), пак тото у софтверови поналажовати, пōрїзькати, поклейити што ид чōму, понакладовати тітулкы на відео, учинити заставку спочатку, такоє усякоє, дале пак намальовати образчик на заставку відеа, из сим, Юрику, помагав ись ми ай ты на зачатку, а пак ид усьōму щи написати на відео тітулкы по-анґліцькы уже на самōму ютубови. Та назбирує ся доста годин. Но а щи ид сьōму придаме, ож май на зачатку писав им тітулкы на дакӯлкох бисїдах, не лиш по-анґліцькы, айбо дале-м поникав статістіку, ож нитко йих ни читат, та просто йих уже ни рōблю. Из тым много бабрачкы дуже.
– А чōму ид каждōму чиниш тітулкы по-анґліцькы?
– Но всьо дуже просто, пōрōзумів им, ож у Америцї жиє много нашōї чиляди, што пӯсля асиміляції стратили бисїду, айбо радо никавут усякый контент што ся кыват русинӯв, навертавут ся ид свōму, та хōчу обы ōни могли поникати ай мене. Но тай просто тко бы ся у світі ни інтересовав нашōв бисїдōв та буде годин поникати тай пōрōзуміти.
– Ци суть даякі ідеї ид відеам, кōтрі раз ни валōвшный ись реалізовати?
– Но пак ай як! Лиш раз ни буду розказовати што конкретно ōто є, по понятным причинам. Єдно такоє за што мōжу упōвісти: казкованя наживо из піціко май старшōв чилядьōв у нас, туй ня раз спират сися дурна ситуація из пандемійōв. Было бы ни дуже лōґічно у сякый час ходити пō людьом та кōвтати у двирї, ож “пōйте, заприказуєме”.
– Кӯлко типир маєш пӯдписникӯв, які избӯлша реакції на канал? Ци была даяка реакція, кōтру мож помянути?
– Типирь на каналови є 1700 люди. А за реакції, та вōнь ми чудно было, ож майбӯлш люди дуже позитивно реаґовали, дуже йим ся любит. Много нашых люди ми пишут у коментарьох, ож “айно, у нас тоже сяк кажут”, авадь “у нас піціцько ни сяк, айбо вшытко рōзуміву”, тай сякоє. Май ня радує кōй ми пишут дашто ги “йōй, я даже ни знав, ож по-нашōму мож писати”, бо чилядь на кониць пōрōзуміла, ож нитко йих линікōв по перстох ни ударит кидь нашоє слово напишут на інтернетови даґде.
– Яка главна цїль? Што бы-сь хōтїв через канал донести ид чиляди?
– Цїль дуже проста: указати нашым людьом, ож наша бисїда є жива тай функчна, ож нив так само мож выражати свōї думкы на письмови, ги любōв другōв. Нив так само мож говорити за науку, авадь дашто высокоє. Тай ни слōбӯдно ся ганьбити бабчиного слова. Исе єдно, што маву дяку упōвісти.
– Што на днишньый час рахуєш главнōв причинōв такого бідного стану карпаторусинськōї ідентіты? Што ся має стати, бы ся дашто перемінило?
– Исе дуже тяжка звіданка. Ни думаву, ож я сам валōвшный аж так исе аналізовати. Ни мōжу упōвісти яка проблема є май великōв. Єдно, што ми рїже очи дниська, ож про великый дарабчик люди рӯдна бисїда ся кӯнчат границями йих села, а дале уже “ни наші”. Сисї сиґінї даже ни знавут, ож але туй такōй нараз за границьōв из Словакійōв живут такі самі Руснакы ги вни. А подакōтрї йим щи даже далека родина. Чилядь исе просто ни знає тай ни тягне ся ид тōму. Як исе перемінити? Указати людям сухі факты: указати як гōвōрят люди там, пōруняти из тым як гōвōрят люди туй, тай як йим говорили дїды-прадїды.
– Што типирь май силно хыбить културї и кываню в цілōму?
– Дōмінація другōї бисїды на улици тай в інтернетови. У нашых дїтвакӯв просто ни є выбора. Ōни бодай бы даже хōтїли никати даякый контент по-нашōму, айбо його просто ни є. А кидь є, та майбӯлш даякый низькосортный гибы “кōмічный” контент, якый минї бы было ганьба указати свойим дїтьом. Из сим треба дашто чинити.
– Якоє твоє никаня на русинськый правопис, ци изучав ись даяк тōту проблематіку?
– Фурт лиш из сим талантуву, сяк ти упōвім! Фурт им у гляданьови лїпшого метода записати свōї думкы тай свōю бисїду. Переміньовав им исе много раз. Писав им и май тяжкым правописом, пробовав им писати и май фонетично, може щи тямите мōю дейōтацию (мōу, твōу, шиа...). Перечитовав им ай усякі ґраматикы што выходили, выд Гарайды до Мегелы. Айбо ни мōжу брати ани єдну из них ги саму лїпшу. На днишньый динь даже Пряшовськоє правописаня вызират подаґде май лōґічным. Щи ми ся пōлюбила “Писемниця”, тай типирь пишу дачим, што базовано на тӯй писемници, кидь чесно.
– Контактуєш даяк из Руснаками из другых держав?
– Айно, контактуву ай из словацькыми Руснаками, ай из пōльскыми лемками, тай даже из многыми людьми из Америкы. Може датко ни знає, айбо там є нашых пōвно.
За резултатами народочисленя 2010. рōку в ЗША записало ся Карпаторусинами 8 934 чōлōвік (+- 1 570)
– Ци єсь членом даякōї русинськōї орґанізації?
– Ни єм членом ниякōї орґанізації, котра бы была реґістрована на папірьови. Айбо віруву, ож єм дарабчиком живōї русинськōї културы днись, бо фурт им у контактови из даякыми людьми, што чинят дашто по-нашōму. Ōни много помагавут минї, тай даколи я йим тоже.
–Яка «русинська утōпія» Мигаля Кушницького?
– У сись ни самый простый час утōпічно думати даже за такоє ги факултативні урокы русинської бисїды у нашых школах.
Благо днись уже маєме доста слōбӯдный простор на тото: на інтернетови можеш писати як маєш дяку, як хочеш. Лиш зачинай, лиш пиши дашто.
На кōниць: пару слӯв ид Руснакам
– Дуже накурто: видит ми ся зачав им жити многым лїпше тай май супōкӯйно з момента, кōй пōрōзумів им, ож “моє” є иппен такоє самоє доброє, ги тото “другоє”. Кидь знати чистовати тай сокотити своє, зачинаш никати инчако ай на сись світ, бӯлше маєш повагы ай ид сōбі, ай ид другым.
Ни ганьбіт ся рӯдного слова! Вы уже, типирь, дниськы, файні сьте тай читаві сьте! Ни ганьбіт ся тото указати.
Красно дякуєме Мигальови за час вінованый нашым звіданкам! Такōй вшыткым рекомендуєме слїдковати за Мигальом на його стōрӯнках у сōцсїтьох:
– YouTube канал
– Telegram канал «Мигаль приказує»
– Facebook стōрӯнка