Зачаткы спорту на Пудкарпатьови
Йсе є первый, уводный матеріал з серії текстув о карпаторусинськых атлетох и спортсменох, написаных чиськым спортивным істориком и публіціштов Владіміром Запотоцькым дїля новинкы «Пудкарпатська Русь», котра выходить пуд заступов орґанізації «Клуб цімборув Пудкарпатської Руси» у Празї.
На зорях спортивної історії
Лем зачатком юнія року 1919 ставуть ся зимлї Пудкарпатськой’ Руси частьов новозаложеного штату – Чехословацькой’ републикы. Її армада походовала зимлями типир лем опущиными мадярськов и, містами, румунськов арміями. За динь, кой на Пудкарпатьови зачало фунґовати чехословацькоє справництво мож означити 1. октовбра. Спорт а спортсменув щи никус ни видко. Зимлї, а з ними й явный живот ся легдвы-легдвы виртавуть на нормалноє пасмо пусля Першої світової войны и двох скорых пособі идучых окупацій. Містна цівілна адміністрація має велику серенчу, ож на її чоло дали похоженого фахмана з Прагы – Яна Брейху. Майнавперед його цімборы а зимлякы будуть ті, тко започнуть розвой систематичного й структурованого спорту у Сріберном’ крайови. Далша габа приплыву Чехув є задокументована в споєню з менованьом бывшого кладенського шпана Антонїна Розсыпала віце-ґубернатором уже вцілому офіціалной’ частины зимиль републикы. Тогды видиме й перші назнакы й пробы о запоєня спорту до явного, каждоденного живота.
Ни буде то нараз, айбо проґрес за пару рокув буде видко голым оком. Карпаторусинськый спорт буде писати нові капітолы свої історії, а з цілым шором имен ся стрітиме на майвышшых уровнях спортивных перемагань.
Зачати годні сьме першым русинськым слїдом у чеському спортови. То было щи у добах, кой за Пудкарпатські зимлї чиська сполочнусть мала лем слабой’ представленя – “зачаток Азії, дись там за Кошіцями”, ци “темный, незнамый закут Оріенту…”. На вакаціях року 1909 молодежный фотболный тім спортивного суверена Чехії СК «Славії» Прагы ся выдав на рейс до Малой’ Росії (так тогды назвали фотболный матч в Ильвови) и на Пудкарпатську Русь (фотболноє стрітнутя в Мукачови). Чиські спортсмены были частьов Австро-Мадярщины а містні Карпаторусины щи ни завічали, ож з днишньыма Чехами будуть уже доста скоро в єдному штатови. Тоті молоді фотболні “будителї” вандровали низнамым крайом й провбовали зреалізовати вєдно з містнов чилядьов спортивні акції. Айбо майнавперед їм хотїли указати даякый ріхтунок (днись бы сьме уповіли треніровку) й забавити з ними фотболный матч. Правый, з читавов лобтов, и у читавых жерсі.
Молодеж СК «Славії» з Прагы
У архівах Славії суть подобенкы з єдного такого стрітнутя, де бавлячі Славії змуцнині дакулкома містными лиґінямі, провели матч з другов, иппен таков мішанов, єденадцятков на польови у Мукачові пиля Паланкувського Замку.
Йсе є першый и єдиный спортивный слїд у архівах чеськых клубув.
А што было дале?
Спорт залюбив ся и найшов си місто майнавперед у векшых варошах. Занимати ся спортом – основно бавити фотбол а орґанізововати атлетичні біганкы – зачало ся у Ужгородї, Мукачові, Воловци, Берегові, Хустови и у Севлюши. Айбо, кроме фотболных, ни были заложені ниякі містні спортивні орґаны. Локалні бунькы славної чиської фізкултурної орґанізації «Сокол» туй ни мали великої популарности. Айбо з поступом часу ся шырив дале и спорт, главно позад Чехув, котрых на Пудкарпатя завела робота.
Архітекторы а ставбарї туй будовали урядові будовы, школы, штації, шпіталы, даґде и біоґрафы. Свуй волный час придїляли якраз спортови и тым самым привчали уд ньому и свойих русинськых колеґув. Май силно ся шырив фотбол. Шыреню спорту помагали и молоді Русины, котрі виртали ся дому з европськых академій ни лем з Прагы, а и из Будапешта, Відня и Паріжа. Они несли з собов новоє проґресивноє никаня, розшырювали духовный обзор свойих зимлякув, иппен так, ги то робили Чехы в добах чиськой’ народной’ оброды. Помалы у простой’ чиляди ся зявляла нова потреба: свуй волный час хотїли проводити з хосном – тренірувучи тїло спортом и активнов туристиков. Року 1920 туй зачав активно дїлати «Сокол». О проблемох Пудкарпатської Руси орґанізовав у Ужгородї шор лекцій, котрі пак дале выдав тиском. Позеравучи на розвой сполочности розвой спорту мусїв быти притомный.
Родить ся русинська спортивна еліта
Ни мож зачати ничим другым, ги фотболом. Шырив ся спонтанно по школах, секціях. Фотбол мав свойих меценашув, главно у файтах, де ся убявляли талантливі дїти. У роцї 1925 быв заложеный майуспішный а майтітулованый русинськый клуб чехословацької фотболної історії – СК «Русь» Ужгород. Скоро, такой у Ужгородї, ся му убявили перші конкуренты – мадярськый UAC, чиськый и словацькый ČSK и жыдувськый UTK. Быв у Ужгородї и клуб робочого класа (нись бы сьме повіли профсоюзный). Клубы ся закладали раз-раз, скоро были у каждому булшому варишови – у Мукачови, Берегови й Хустови. Айбо головным клубом краю ся ітак лишала ужгородська «Русь». Єден з його закладательув и великых пудпоровательув быв знамый русинськый аґрарный політик Едмунд Бачинськый (на кунци року 1938 міністер внутрішных дїл автономної влады Пудкарпатської Руси). У 1931 роцї была сформована репрезентація Пудкарпатської Руси, котра бавила и на межинародному уровньови.
«Лїтавучі учитилї» – таку назывку мав спортивный клуб «Русь» Ужгород
Першым чехословацькым репрезентантом з пудкарпатськых зимиль быв воспитаник Береговського BFTC Ґийза Колочай. У 1935 роцї выступавучи за пражську «Спарту» вун выграв цінный межинародный трофей – Централноевропськый кубок. Через 3 рокы, у септембру 1938 року, його здобытя повторив щи єден зимляк сокотячый брамку пражської «Славії» – Алекса Бокшай.
Алекса Бокшай – брамкарь СК «Русь» и СК «Славія». На подобенцї тритьый зправа у вирьхньому шорови.
Кроме особностьув было Пудкарпатя знамоє и тым, ож ся на його теренох удбывали спортивні акції контіненталної міры. У Воловцю – называному «Карпатьскый Давос» – удбывали ся маштабні заводы у біганках на лыжох, з фест престижными участниками, межи котрыми были и тогды недосяжні Сїверяне з Швеції й Норвеґії. Порядочні роботы были пороблені й на приправу автомобілных перемагань (нись бы сьме уповіли Ралї) “1000 міль чехословацькых”, котрых ся участнила вшытка тогдышня заводна еліта.
З чиської бисїды пиритовмачив Юрій Капац
