Иван Фірцак – як Карпаторусин став майсилным чилядником світу

Віновано 121. ручници Ивана Фірцака

У дітвацькі рокы у моюй сімї меже немногыма книжками, котрі м товды перечитав по дакулко раз, была и повість Антона Копинця «Кротон». Сеся книжка мала особу честь у мене. Вже од малюнка на укладци, де красовав ся образчик силака-културиста, котрый держить в руках дві великі кулі, аж дух сперало: хотіло ся быти такым, ги вун. На тот час не знав им, што означає слово «бестселер», айбо «Кротон» А.Копинця быв настоящым бестселером: авантюрным шедевром, не хужым ги «Три мушкетьоры» А.Дюма ци «Тарзан» Е Берроузу.

Мене такой шоковала рудность нам, корінным подкарпатцям, описаного у повісті Копинця: герой – русин, и муй нянько видів го на свої очи. Не раз розказовав ми, што Кротон выступав из цирковов програмову нашому селови Павлово. Така близость до «художнього образа», його прототипа, не могла не чудовати сілського дітвака, котрый знав, што книжні герої десь там, далеко, но нияк не можуть быти меже нами…

На днесь про Фірцака-Кротона чули многі и не лем на Подкарпатю. У 2012 рокови на Кийовськуй кіностудії имени А. Довженка зняли про нього діточый філм «Иван Сила» (режисер філму — Віктор Андрієнко). Головну роль у філмі зограв чемпіон Украйины, штангіст Дмитро Халаджі. Бюджет філму становив 16 мільйонув гривень, а появив ся вун у прокаті в септембрі 2013 року.

Се славно, айбо вто, што Фірцак аж до смерти, живучи у Радянському Союзі, називав себе лем русином и ниґде, де бы не быв, не одказовав ся од свого русинського народа, знавуть немногі. Неодказовав ся вун од свого рода и ниґда ним не ганьбив ся. Такым у тот час похвалив бы ся не хоть-тко, и се маєме тямити…

Родив ся Ивана Фірцак 28 юлія 1899 року у селі Білкы (Иршавського округа в комітаті Береґ, Австро-Мадярщина), у селянськуй фамилії. Величезна фізична сила леґіня наскоро обернула до нього позур єдносельцюв: подростком вун, пошкодовавши корову, сам запряг ся в плуга и зорав поле. Коли телиця намістила ногу, Иван принюс єї домув на плечах. Коли го за буйку взяли в решт, порозгинав арматуры решоток и втік.

Русины Подкарпатя фурт ся славили великов моцов, айбо феномен Фірцака уже дуже метав ся у очи. Мож се пояснити добрыма ґенами: дідо Кротона — Иван Вільхович — у лісі дровчатьом вбив медвідя, и про сесь трафунок у Білках знали вшиткі. Обы всокотити уже дуже моцного фатьова од біды, білковськый нотарь Вацлав Прохазка у 1919 рокови дав йому рекомендаційноє письмо и одправив го у Прагу робити на завод брата.

Дакотрый час Иван робив на заводі оператором корбы, з помочов якої пуднимали терьхы, легко роблячи тоту роботу, з котров до нього ледва справляли ся пару челядникув. Після того Фірцак поміняв роботу и став грузчиком на желїзничнуй штації, де платили за каждый перенесеный кілограм тырьха. Денну норму вун легко одробляв до полудника.

Ги спортсмен-аматор Фірцак став знамным и популарным у 20-х роках, коли зачав перемагати на бойцувськых турнірах у Празі. Першым спортивным поєдинком русинського богатиря стала битка из вандровным силаком Вілетом, котрый заробляв собі на прожитя выступами на уличних аренах. Битка про Вілета кунчила ся розгромом. На выставі быв тренер тяжкоатлетув Ондржей Нейман, котрый замітив Фірцака и на довгый час став його наставником. Фірцак называв го «паном професором». Леґінь треніровав ся из 25-кілограмовов гирьов. И не лем дома ци у дворі, а и возив ся из нив у трамвайови.

У 1922 роци на чемпіонаті из тяжкої атлетикы Чехословакії Иван Фірцак пудняв терьх 150 кг и завойовав золоту медаль. Вун став першым грузчиком в исторії чеськословацького спорта, якый выграв першенство республікы. Потому Фірцак ищи 70 раз выгравав у гирьовому спорті, став побiдительом конкурсу красы тіла в Парижі.

Єдным из суперникув Ивана Фірцака быв чемпіон респубікы Колар Грдлічка, з котрым одбыла ся суята в ресторані «Слован». Фірцак мусив заплатити штраф, бо чех служив у поліції. Після побіды русинському бетярьови такой предложили роботу у поліції, айбо тот ся одказав.

Пузніше став ся нещасный трафунок: пуд час вандрованя у Карлові Вары, машина, яков керовав тренер Ивана Фірцака, трафила в аварію. Ондржей Нейман загиб, а Иван шість тижнюв лежав у коргазі. Поліція арештовала го, обвинивши в убивстві. Потому двоюродный брат Неймана, адвокат Гайхел, взяв Фірцака на порукы, заплативши велику грошову заставу.

Русинськый силак, лишивши аматорський спорт, став циркусантом. Вун пушов робити у празькый «Герцферт-цирк». З «Герцферт-цирком» Иван Фірцак обвандровав пувсвіта, плiнивши свойим майстерством Мадярщину, Болгарію, Грецію, Румунію, Францію, Данію, Нідерланды, Полшу, Канаду, США и другі страны. Фірцак, якого на афішах называли Иваном Силов, выходив на сцену перед великыма аудиторіями у Відні, Берліні и Вашингтоні, де розрывав желізні ланцы, жонгльовав тяжкыма предметами (гирі, ядра, штангы, и т.д.), лежав на товченому склі, держачи на собі пувтонні терьхы, зубами тягнув грузовикы, згинав пальцями клинці, робив из них вшилякі фігуры, які роздавав позерачам. За його феноменалну силу, трюкы и унікалні рекорды світова сосполность нарекла го имням античного героя Кротона.

В Испанії на кориді Кротон голыма руками перемуг быка, звалив го на плечі и однюс до майближого ресторана, а у Японії побідив японського борця-суміста Токедзо, котрый быв на 20 кг тяжым за Фірцака.

Газеты єдна перед другов змагали ся у сенсаціях, глядавучи майинтересні, пікантні деталі и трафункы из житя русина. Приміром, што Иван каждый рано на фрыштик їсть ратоту из 40 яєць.

У США Иван вчинив такый рекламный трюк: люг на землю и легкова машина переїхала му через гертанку. Подобенка сього номера обойшла фест америцькых газет. Сесь трюк став цирковым номером Фірцака «Чоловік под колесами машины». У 1927 р. ґазда компанії «Форд» подаровав Кротонови за сесь трюк нову машину.

Після місячных гастролюв «Герцферт-цирку» в Лондоні королева Великої Британії закликала гостюв на выставу в пятьтисячному залі цирку Тауер. Туй Иван тягнув ланцом грузову машину, наповнену людьми. На просьбу королевы Иван Фірцак на ринзі поміряв ся силов из супертяжковаговиком Джоном Джексоном, на тот час чемпіоном світу з боксу. Битка закончила ся програшом Джексона, якому Кротон проломив грудну клітку. Удар быв такым моцным, што тріснула боксьорська рукавиця. По поєдинкови Джексон у стані депресії выверг ся из оболока многоемелетового дома. Після сього трафунка фанаты Джона Джексона напали на Фірцака и проломили му голову. Дохторы имплантовати русинському силакови у череп золоту пластину. Два місяці атлет ходив из забинтованов головов, а надале выступав у парикови. Як компенсацію, королева Англії подаровала Кротонови чемпіонськый пояс, манжеты и шолом, припарадженый бриліантами.

Иван розорвав 10-ручный контракт из цирком майскорі договореного терміна и через суд выплатив ґаздови велику компенсацію — 100 тис. корун. Навернув ся вун в рудноє село в кунци 1930-х рр. Коли мадяре після окупації Подкарпатя в 1939 роцi захотіли конфісковати у Фірцака машину «Форд», вун розтрощив єї ковалдов. За се го посадили в решт и побили.

Після встановленя радянської власти на Подкарпатю НКВД конфісковало у Кротона всі його награды и подобенкы. У повоєнный час Иван Фірцак основав подкарпатську циркову школу и школу силовых умілств. Много його ученикув пузніше завойовали чемпіонські титулы у тяжкуй атлетици. Кроме того, Кротон из выступами много вандровав Подкарпатьом и на сесь раз завойовав немалу любов вже нашої челяди.

Умер силак 10 новембра 1970 рока. Єднов из причин смерти Ивана Фірцака стала имплантована золота пластина, яка требовала заміны. За часув Радянського Союзу не было можности выїхати за гатар на єї планову заміну, завто рана пуд пластинов зачала загнивати. Дохтор, котрый їздив до Кротона из Иршавы, не муг нич учинити.

Умер Иван Фірцак в рудных Білках. Похорон атлета быв многолюдный. Попрощати ся из Кротоном прийшло много челяди– спортсменув и честувалникув. Похоронено русинського богатиря на теметови в присілку Білок Телятинець.